Een mooi landschapje, een opmerkelijk portret… Al eeuwen geleden legden kunstenaars de werkelijkheid zo natuurlijk mogelijk vast. Denk aan het Straatje van Vermeer of de Nachtwacht van Rembrandt. En dat deden ze met een ongekende gevoeligheid voor detail en licht. Dat realisme kennen we tot op de dag van vandaag. De modern realisten (van nu) geven realistische onderwerpen vanuit een eigentijds perspectief weer. De beste voorbeelden hiervan zie je in Museum MORE, het grootste museum voor modern realisme in Europa. We stappen dus af in het centrum van Gorssel en wippen naar binnen voor koffie… én kunst.

Vergankelijk­heid van het bestaan

De schatrijke zakenman Hans Melchers (1938-2023) kocht in 2012 de hele Nederlandse collectie op van de failliete VSB-bankier Dick Scheringa, zo’n 1.200 kunstwerken. Dit om te voorkomen dat al die werken naar het buitenland zouden gaan. Tevens kocht hij het voormalige gemeentehuis van Gorssel en breidde dat uit met een moderne aanbouw. Voor het magisch realisme van Carel Willink schafte hij kasteel Ruurlo aan. Daarmee werd ook zijn andere ambitie - ooit kasteelheer worden - vervuld. Met zo’n tweehonderd werken toont Gorssel een overzicht van de gehele kunststroming, van Charley Toorop tot Pyke Koch. Ook zijn er tijdelijke exposities van hedendaagse modern-realisten, zoals eerder van Duitse Cornelius Völker. Enorme figuratieve schilderijen waarmee hij onder meer de vergankelijkheid van het menselijk bestaan toont. Of waarmee hij een stapel kleurige boeken laat uitgroeien tot een reusachtige berg. Zo’n berg boeken komen we wat later ook tegen in de Walburgiskerk in Zutphen, alleen daar minder kleurrijk en heel anders tentoongesteld.

Middeleeuwse bieb

Via de IJssel en het Twentekanaal rijden we Zutphen in, één van de oudste steden van Nederland. Al fietsend ontdekken we een historisch centrum dat nog een authentiek middeleeuws stratenpatroon heeft. We knijpen bij de IJsselkade en in de intieme straatjes onze ogen wat toe en we horen bijna het geroep van de kooplui, de kakelende kippen en het gebulder van de handkarren. Het is de kakafonie van geluiden die hier eeuwen geleden de levendige straten vulden. En dan ineens staan we in de stilte, in de serene rust van de middeleeuwse bibliotheek als onderdeel van de 11e-eeuwse Walburgiskerk.

Fraai gestempelde leren banden

Krakend en piepend opent gids Martin de zware toegangsdeur naar deze Librije, opgericht in 1561. “Initiatiefnemers Conrad Slindewater en Herman Berner wilden met deze boekenzaal de steeds meer veld winnende hervorming tegengaan”, vertelt hij op bijna fluisterende toon. “Met het lezen van goede boeken zouden mensen wel van hun dwalingen worden genezen. En het zou ze sterken in het werkelijke christelijke geloof, dachten ze.” Op de pilaren verrezen afbeeldingen van evangelisten. En de boeken? “De meeste dateren uit de zestiende eeuw, vaak met fraaie gestempelde leren banden. Van de circa 750 boeken uit de collectie zijn er 85 al voor 1500 gedrukt. Kostbare exemplaren dus.” Hij wijst er enkele aan en zegt: “Vrijwel alle boeken zijn theologisch en bevatten middeleeuwse bijbelcommentaren, maar er zijn ook juridische commentaren en boeken van klassieke schrijvers, zoals Homerus en Vergilius.”

Duivelspoten in de vloer

Het valt ons op dat al die exemplaren aan de ketting liggen. “Klopt”, zegt Martin. “Al doende leert men, ook toen. Boeken werden mee naar huis genomen, maar niet meer teruggebracht. Dan maar zo, dacht men. Je kunt ze hier lezen, maar niet meer meenemen.” Dat maakt deze boekenzaal nu uniek. Naast Zutphen vind je alleen in het Italiaanse Cesena en het Britse Hereford nog zulke kettingbibliotheken. “En wat is dat?”, vragen we al wijzend op de vloertegels. “Sporen van de Hellehond. Volgens een legende van de Gelderse dichter A.C.W. Staring betrapte de duivel monnik Jaromir die hier in de vastentijd studeerde, maar zich ondertussen tegoed deed aan een mals kippenpootje. Als straf sloot de duivel hem op en liet sporen van de Hellehond achter. De werkelijkheid is echter anders”, verzekert gids Martin. “Tijdens een renovatie kocht de kerk een groot aantal nieuwe, eigenlijk afgekeurde, vloertegels. De hond van de leverancier was eerder over het nog zachte aardewerk gelopen. Tja, en Staring met z’n dichterlijke fantasie maakte er een spannender verhaal van.”

Psychisch opgesloten

Weer buiten fietsen we om de kerk heen en wippen we later het gotisch huis ‘Dat Bolwerck’ binnen. Het pand uit 1549 toont experimentele kunst, maar gunt ons in de ruime tuin vooral een blik op de oude stadmuur en de Drogenapstoren, de robuuste stadspoort uit 1444. Nog meer respectabele oudjes iets verderop in de Bornhovestraat. We slaan halverwege rechtsaf het Oskamstraatje in, keren daar om en zien een rijtje middeleeuwse muurhuizen achter een zee van groene planten. In de ronde toren werden in de 16e eeuw psychisch gestoorde vrouwen opgesloten. Daarnaast was er plek voor dat soort mannen. Een fraai straatje met een minder fraai verleden dus. Zo makkelijk ging dat vroeger. We bekijken aan de andere kant van de Bornhovestraat nog even het mooie Oude Bornhof. Dan weer verder, de stad uit…

Adressen:

Museum MORE, Hoofdstraat 28, Gorssel. Geopend: di t/m zo, 10-17 uur. Toegang volwassenen: € 19,50. Museumkaart gratis. Info: museummore.nl

Stedelijk Museum Zutphen, ’s Gravenhof 4, Zutphen (t.o. Walburgiskerk). Geopend: di t/m zo, 11-17 uur. Toegang volwassenen: € 11. Museumkaart gratis. Info: museazutphen.nl

Walburgiskerk en bibliotheek Librije, ’s Gravenhof, Zutphen. Geopend: di t/m za, 11-17 uur. Toegang kerk volwassenen: € 6. Toegang Librije volwassenen, alleen met rondleiding (incl. kerk): € 12. Check actuele openingstijdens op: walburgiskerk.nl

Dat Bolwerck, Zaadmarkt 112, Zutphen. Geopend: do t/m zo, 11-17 uur. In juli en aug ook op wo, 11-17 uur. Toegang: gratis. Info: datbolwerck.nl